روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان، از جمله اعمال واجب بر مسلمین است که برای آن دلایل، آداب و رسوم، اثرات و پاداش‌های مخصوصی نیز در نظر گرفته شده است. از جمله دلایل روزه گرفتن در این ماه، پالایش بدن از پلیدی‌ها، درک بیشتر حال درماندگان و فقرا، نزدیکی بیشتر انسان به امور معنوی و پروردگار، و افزایش قوای تحمّل و تعقّل در انسان است.
تقسیم بندی کلی روزه
روزه گرفتن در حالت کلی به سه قسمت تقسیم میشود. بیدار شدن انسان در هنگام سحر و به اصطلاح سحری خوردن، گرسنگی، دوری از مبطلات روزه و انجام اعمال مخصوص ماه رمضان از زمان طلوع تا غروب خورشید، و در نهایت افطار روزه در هنگام اذان مغرب.
در مورد دعای سحر و اعمال مخصوص برای شخص روزه دار مطالب بسیاری ذکر شده است. از جمله خطبه‌ی پیامبر در آخرین جمعه ماه شعبان در مورد بهترین عمل در ماه رمضان، وصیّت نامه امام صادق (ع) در مورد اعمال ماه رمضان، و توصیه‌های مرحوم قاضی در مورد رمضان که در کتاب مهر تابناک اثر علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی نیز به آن اشاره شده است.
حال در این مقاله، به بررسی سفارشات و دعاهای مربوط به افطار در ماه رمضان می‌پردازیم.
دعای مخصوص امام علی در لحظه افطار روزه
بنابر روایتی که در صفحه 77 جامع عبّاسی نقل شده است، این دعا مخصوص افطار روزه است و امام علی (ع) هرگاه میخواست افطار کند، این دعا را می‌خواند:
«اللهُمّ لک صُمنا، و علیٰ رزقِک أفطَرنا، فتقبَّلْه مِنّا. ذَهَبَ الظَّماءُ، و ابتَلَّت العُروقُ، و بَقِیَ الأجرُ. اللهُمّ تقبَّلْه، مِنّا، و أعِنّا عَلیه، و سَلِّمنا فیه، و تَسَلَّمْه مِنّا.»
«خدایا براى تو روزه گرفتیم و با روزى تو افطار می‌کنیم، پس روزه ما را بپذیر که به راستى تو شنوای دانایى»
نحوه غذا پختن و غذا خوردن در هنگام افطار
در کتاب انوارالملکوت، اثر سید محمد حسین حسینی طهرانی، 7 عمل برای رسیدن به تقوی مطرح میشود. یکی از این موارد، اجتناب از پرخوری در وقت افطار است.
بسیاری از مردم در هنگام افطار، از آنجایی که تمام طول روز را روزه گرفته و گرسنه‌اند، غذاهای متنوعی تهیه کرده و بیش از حد نرمال و طبیعی خود غذا می‌خورند که اشتباه است. در واقع، یکی از اهداف روزه تقلیل قوای شیطانی و افزایش قوای جسمی و اعتقادی فرد روزه دار است. بنابراین، به همان مقدار که در سایر ایّام انسان غذا می خورده است در موقع افطار نیز بخورد نه بیشتر. اگر انسان معده‌ی خود را از طلوع صبح تا شب خالی گذاشت و گرسنگی شدید بر او غالب آمد و رغبت او بر غذا خوردن زیاد شد و میل او به هیجان آمد، آن وقت از غذاهای رنگارنگ و انواع غذاهای مختلف و نوشیدنی‌ها در هنگام افطار آن را پر نمود، چه بسا قوّت او زیادتر هم می شود.
افطار دادن به دیگران در ماه رمضان
یکی از اعمالی که به شدت در این ماه توصیه شده، افطار دادن به دیگران و روزه داران است. به طوری که در روایتی از پیامبر در مورد افطار دادن به دیگران آمده که فرمود:
ای مردم! کسی که در این ماه روزه داری را افطار دهد مانند کسی است که بنده ای را در راه خدا آزاد نموده است و تمام گناهان گذشته او مورد آمرزش قرار می گیرد. بعضی به پیامبر عرض کردند: همه ما قادر نیستیم که روزه داران را به افطار دعوت کنیم. پیامبر فرمود: تقوی را برای خود تحصیل نمائید گرچه به مقدار افطار دادن به اندازۀ تکّه ای از خرما باشد یا جرعه ای از آب.